Dijital Hizmet Vergisi Sorunu Trump’ın 2. Döneminde De Türkiye’nin Peşini Bırakmıyor

DİJİTAL HİZMET VERGİSİ SORUNU TRUMP’IN 2. DÖNEMİNDE DE TÜRKİYE’NİN PEŞİNİ BIRAKMIYOR

Nazmi KARYAĞDI

Eski Baş Hesap Uzmanı

Gedik Üniversitesi

Öğretim Görevlisi, YMM

Donald Trump’ın ilk başkanlık döneminde (2017-2021) Türk-Amerikan ilişkilerinde sorun yaratan ve bir anlamda iki ülke arasında adeta vergi savaşına neden olan %7,5 oranlı Dijital Hizmet Vergisi Trump’ın 2. döneminde de iki ülke arasında sorun yaratacak gibi gözüküyor.

ABD Başkanı Trump, Amerikan şirketlerine karşı Dijital Hizmet Vergisini uygulayan ülkelere gümrük vergisi tedbirlerinin yeniden gündeme getirilmesini istedi. Bu kapsamda Trump 21 Şubat 2025 Cuma günü imzaladığı bir memorandum (Başkanlık Kararı) ile ABD ticaret temsilcisine, ilk döneminde bir dizi AB ülkesinin yanı sıra İngiltere ve Türkiye tarafından uygulanan dijital hizmet vergileriyle ilgili olarak başlatılan soruşturmaların yeniden açılması talimatını verdi.

Dijital Hizmet Vergisi nasıl ortaya çıktı?

Küresel çapta faaliyette gösteren Google, Amazon, META, X, Apple gibi Amerikan orijinli teknoloji devlerinin faaliyet gösterdikleri diğer ülkelerde yeterince vergilendirilemediği tartışmalarından hareketle OECD bünyesinde bu şirketlerin vergilendirilmesi yönünde çalışmalar başlatılmıştı.

Bu çalışmalar devam ederken Fransa, İspanya, Hindistan gibi bazı ülkeler “dijital hizmet vergisi” vb. isimle sanal ortamda sunulan hizmetlerden alınan vergileri uygulamaya başladılar. Daha sonra Türkiye’nin de bu ülkelere dahil olması ile 11 ülke (Fransa, Macaristan, Hindistan, Pakistan, Peru, Romanya, Uganda…) ABD’ye karşı bu vergiyi devreye almış oldu.

Dijital Hizmet Vergisi oranı, teknoloji devlerinin bu ülkelerde elde ettikleri hasılatlar üzerinden çoğunlukla %3 olarak belirlenmişti.

Türkiye’de Dijital Hizmet Vergisi uygulaması

Nisan 2020’den geçerli olmak üzere Türkiye de yasal bir düzenleme ile Dijital Hizmet Vergisini (DHV) devreye aldı. Ülkemizde verginin oranı dünya uygulamalarının aksine daha yüksek bir oranda %7,5 olarak devreye alındı.

Bizde oranın %7,5 olmasının nedeni ise TBMM Plan Bütçe Komisyonu tutanaklarında “Türkiye’deki elektronik haberleşme hizmetlerinde Özel İletişim Vergisi oranının %7,5 olması” gerekçe olarak ifade edilmişti. 

Spotify’i, Netflix’i vergilendireceğiz dedik, Subutay’ı, Nergis’i vergilendirdik!

Dijital hizmet vergisi, bir tür harcama vergisi yani hizmetin bedeli üzerinden ödenen bir vergidir. Henüz vergi ülkemizde yasalaşmadan önce bu tür harcama vergisinin devreye alınmasıyla teknoloji devlerinden vergi alınmış olunmayacağını yine Türk vatandaşlarının vergilendirileceğini belirterek Dijital Hizmet Vergisinin devreye alınmaması gerektiğini ifade etmiştik. Ancak ne yazık ki vergi yasalaştı ve Spotify’i, Netflix’i vergilendireceğiz diye yola çıktık, Subutay’ı, Nergis’i vergilendirmiş olduk.

Zira tüm yabancı menşeli firmalar, vergi henüz yürürlüğe girmeden önce fiyatlara %28 oranında zam yapmak suretiyle vergiyi vatandaşa yansıttılar. Diğer taraftan Google, Türkiye'de yayınlanan reklamlar için fatura veya ekstrelere %5 Yasal İşletim Maliyeti eklemeye başladı.

Sıkıntı bununla bitmedi, bununla başladı

Trump, birinci döneminde bu vergi girişimlerine, 1974 tarihli ABD Ticaret Kanunu’nun (United States Trade Act) 301. maddesi uyarınca tek taraflı misilleme tarifeleri tehditleriyle karşılık verdi.

ABD Ticaret Temsilcisi 2020 yılı ortasında Avusturya, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Avrupa Birliği, Hindistan, Endonezya, İtalya, İspanya, Türkiye ve Birleşik Krallık olmak üzere on ülkeye Dijital Hizmet Vergilerine yanıt olarak Madde 301 kapsamında soruşturma başlattı.

Türkiye için 32 ürüne %25 oranında gümrük vergisi artışı

Bu kapsamda 2 Haziran 2021’de ABD Ticaret Temsilciliği Avusturya, İngiltere, Hindistan, İtalya, İspanya ve Türkiye’ye yaptırım uygulama kararı aldı.

Temsilcilik yayınladığı yaptırım kararında Türkiye’den ithal edilen 32 ürüne yönelik %25 oranında ilave gümrük vergisi uygulanmasına karar verildiğini duyurdu. Ancak iki ülkenin ikili veya çok taraflı müzakerelerle sorunu çözmelerine imkan tanımak için yaptırım kararının uygulanmasını 180 gün (29 Kasım 2021 tarihine kadar) erteledi.

OECD’de sağlanan ilerleme

Bu esnada OECD tarafından çok uluslu şirketlerin vergilendirilmesinde iki sütunlu bir yaklaşım öngören uzlaşıya ilişkin olarak 8 Ekim 2021 tarihinde 137 ülkenin bu uzlaşıyı benimsedikleri açıklandı.

Dijital Hizmet Vergisini doğrudan ilgilendiren birinci sütun uzlaşısına göre; küresel hasılatı 20 milyar Avroyu, kârlılığı %10’u geçen şirketlerin %10 üzerindeki kârının %25’i mal ve hizmet sunulan pazar ülkelerden elde edilen hasılat esas alınarak bu ülkelere paylaştırılacak, bunun karşılığında da pazar ülkeleri dijital hizmet vergilerini kaldıracaktı.

İki sütunlu yapı üzerindeki uzlaşı sonrasında, ABD dijital hizmet vergisi uygulayan ve misillemede bulunacağını ifade ettiği ülkelerle tekrar masaya oturup anlaşmaya başladı. Bu kapsamda Türkiye’nin de bu anlaşmaya dahil olduğu 22 Kasım 2021 tarihinde iki ülkenin Bakanlıklarınca duyuruldu.

Anlaşmaya göre ABD gümrük vergilerini uygulamayacak, diğer ülkeler ise, Sütun-1’in uygulamaya gireceği tarihe kadar dijital hizmet vergisini tahsil edecekler ancak bu vergileri ödeyen teknoloji şirketleri geçiş sürecinde ödedikleri vergileri Sütun-1 uygulamaya girdikten sonra ödeyecekleri kurumlar vergisinden düşeceklerdi.

İlerleyen zaman duran süreç

Birinci Sütun için çok taraflı anlaşmanın taslağı OECD tarafından 11 Ekim 2023’te yayınlanmış ve nihai anlaşma için son tarih olan 30 Haziran belirlenmişti. Ancak bu süre tamamlanmış hatta geçmiştir. Sonunda da anlaşma geçerliliğini yitirmiştir.

Rekor büyüklüğe sahip (212 sayfa uzunluğundaki) sözleşme taslağı Birinci Sütunun hiçbir zaman gerçeğe dönüşmeyeceği yönündeki endişeleri haklı çıkarmıştır.

Birinci Sütun, kapsama giren çokuluslu işletmelerin %60’ının ikamet ettiği ülkeleri aynı anda kapsayan en az 30 devlet tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girecekti.

Birinci Sütun kapsamındaki çokuluslu işletmelerin neredeyse yarısının ABD’de mukim vergi mükelleflerinden oluştuğu göz önünde bulundurulduğunda, ABD’nin onayı olmadan söz konusu çok taraflı sözleşmenin yürürlüğe giremeyeceği ortaya çıkıyordu. Nitekim yaşanan gelişmeler bu yönde olmuş ve ABD Kongresi sözleşmeyi onaylamamıştır.

ABD dışı ülkelerde uygulamaya giren Dijital Hizmet Vergilerinin ortadan kaldırılmasını öngören ve bizzat ABD tarafından talep edilen düzenlemenin yine ABD tarafından imzalanmamış olması aslında ciddi bir çelişkiyi ortaya koysa da Sütun-1’deki hesaplama zorluklarının da en önemli nedenlerden biri olduğunu belirtelim.

2. Trump döneminde DHV yaptırımları yeniden gündemde

Daha önce EKONOMİ Gazetesine yaptığımız bir açıklamada belirttiğimiz üzere Başkan Donald Trump yemin töreninden hemen sonra imzaladığı Başkanlık kararları arasında, ABD’nin OECD Küresel Kurumlar Vergisi’nden çekildiğinin yer aldığını bildirdi.

Bu arada Trump ABD ticari ilişkilerine yönelik “Adil ve Karşılıklı Plan”a (Fair and Reciprocal Plan) dijital hizmet vergilerini de dâhil etti.

Son olarak da 21 Şubat 2025 günü imzaladığı bir memorandum (Başkanlık Kararı) ile ABD ticaret temsilcisine, ilk döneminde bir dizi AB ülkesinin yanı sıra İngiltere ve Türkiye tarafından uygulanan dijital hizmet vergileriyle ilgili olarak başlatılan soruşturmaların yeniden açılması talimatını verdi.

Türkiye’nin durumu ve ABD’nin misillemesi

Dijital Hizmet Vergisinin yürürlüğe girdiği Nisan 2020’den itibaren Türkiye’nin tahsil ettiği vergi tutarı artış göstermiş ve 2024 yılında 20 milyar 985 milyon liraya ulaşmıştır. Bu rakam toplam vergi gelirlerinin %0,29’una karşılık gelmektedir. 

Aynı dönemde ülkemizin ABD’ye yaptığı ihracat tutarı 16 milyar 350 milyon ABD Dolarıdır. Türkiye’de tahsile edilen DHV gelirini 2024 yılı ortalama dolar kurundan (32,7825 TL) ABD Dolarına çevirdiğimizde 640 milyon 152 bin dolarlık bir vergi toplandığı anlaşılıyor.

ABD Ticaret Temsilciğinin 2021’de %25 ek gümrük vergisi getireceğini açıkladığı ürünlere baktığımızda, ABD’ye ihracatta en yüksek kalemlere odaklanıldığını (Halı, Mücevher, Çimento Cam Seramik ve Toprak Ürünleri, ev tekstili vb.) görmekteyiz.

Muhtemel bir gümrük vergisinin ihracatımızı olumsuz etkilemesi kaçınılmazdır. Öte yandan sorunun çözümünde OECD’deki çalışmalardan bir gelişme beklemek de bir yoldur. Ancak burada da kısa vade de bir gelişme umudu gözükmüyor.

Esas itibariyle ana sorun olan çok uluslu teknoloji devlerinin vergilendirilmesi konusunu harcama vergileri ile değil gelir ve kurumlar vergileri ile çözecek yaklaşımları geliştirmek gerekiyor.

Aksi takdirde dijital hizmet vergisi halkımıza daha fazla ödeterek, ihracatçımız ve sanayicimize de ek gümrük vergisi yoluyla ABD’ye ihracatımızda rekabeti engelleyici bir unsur olarak zarar vermeye devam edecektir.